مُنافات (OPPOSITES)

تَعرُف الاشیاء با ضدادِ ہا۔۔۔اضداد کے ذریعے اشیا کی پہچان حاصل کرو۔

اس عربی قول کی روشنی میں کسی بھی لفظ کے معنوی اِحاطے کے لیے اُس لفظ کا بہ اعتبارِ معنیٰ بر عکس لفظ نہایت کارآمد ثابت ہوتا ہے۔ اسے اصطلاح میں ضدّین اور نقیضین کے علاوہ مُنافات بھی کہتے ہیں یعنی ایک دوسرے کی نفی کرنا۔

الفاظ    –   متضاد           ♦♦♦     الفاظ – متضاد

وحدانیت – ثنّویت    ♦♦♦      ارتداد – اسلام

ایمان– کُفر                        ♦♦♦      اصل – فرع

اَمن – خوف                   ♦♦♦       عِلم – جہل

خِرد – جنون                       ♦♦♦       جمال – جلال

راستی– کجی                       ♦♦♦       اطمینان– اضطراب

زیست– اَجل                 ♦♦♦       جزا– سزا

مُستحب– مُستکرہ           ♦♦♦       زُود– دیر

کثیر– قلیل                            ♦♦♦       مہر– قہر

روایت– درایت            ♦♦♦       ظلم– عدل

عزّت– ذلّت                    ♦♦♦       وعدہ – وعید

اِرتکاز– اِنتشار                   ♦♦♦       ابیض– اَسود

اجتناب– ارتکاب       ♦♦♦       مستجاب– مسترد

تعجیل– تاخیر                       ♦♦♦       کثرت– قلت

برتر– فروتر                            ♦♦♦       سخاوت– بخالت

حسن– عیب                   ♦♦♦       مدح– قدح

بقا– فنا                                   ♦♦♦       طوالت– اختصار

ضعیف– تَوانا                  ♦♦♦       آزاد– مُقیّد

تائید– تردید                         ♦♦♦       غُلغُلہ– خاموشی

معرفت– انکار               ♦♦♦       نعمت– نقمت

وجود– عدم                        ♦♦♦       جلوت– خلوت

تفصیل– اجمال           ♦♦♦       کشادگی– تنگی

افضل– مفضول         ♦♦♦       گِراں– سُبک

خوشی– غمی                       ♦♦♦       سہل– دشوار

مثبت– منفی                    ♦♦♦       مَوحّد– مشرک

اوّل– آخر                         ♦♦♦       افتخار– انکسار

اعلیٰ– اسفل                   ♦♦♦       مظلوم– ظالم

اشرف– اَرزل            ♦♦♦       ازل– ابد

غیب– شہود                  ♦♦♦       بلند– پست

مختار– مجبور                     ♦♦♦       مصروف– فارغ

بالا– کوتاہ                           ♦♦♦       تغیر– ثبات

گزشتہ– آئندہ                  ♦♦♦       نحیف– قوی

آشنا– اجنبی                   ♦♦♦       صَبر– جَبر

شہید– غازی                  ♦♦♦       مقالہ– مَقال

خستہ– چُست               ♦♦♦       تیز– سُست

سفر– حَضر                       ♦♦♦       یقین– شک

صِدق– کذب              ♦♦♦       غریب– مانوس

نزد– دُور                            ♦♦♦       ثواب– عذاب

خصوص– عموم        ♦♦♦       مومن– مُلحد

ثقیل– خفیف            ♦♦♦       نابغہ– غبی

طَیّب– خبیث           ♦♦♦       غرض– قناعت

منفعت– مضرّت  ♦♦♦       ناقص– کامل

حُب– تَنفُّر                      ♦♦♦       خیر– شر

نُور– ظلمت                   ♦♦♦       نفاست– قباحت

صنائع– بدائع                ♦♦♦       مفید– مُضِر

مفقود– مشہود              ♦♦♦       مَغضوب– مغفور

مسرور– مغموم           ♦♦♦       تازگی– فرسودگی

خوب– قبیح،زِشت♦♦♦       آمر– مامور

مشہور– گمنام             ♦♦♦       حاکم– محکوم

داخل– خارج            ♦♦♦       منقول– معقول

مجتمع– منتشر                 ♦♦♦       صَعود– نُزول

تحرّک– جمود              ♦♦♦       واقف– نا بلد

فاخر– عاجز                  ♦♦♦       پیش– پَس

ثروت– عُسرت      ♦♦♦       دائمی– عارضی

جاذبہ– دافعہ                 ♦♦♦       مستقیم– منحرف

مُبتدی– منتہی                ♦♦♦       مکمل– نا تمام

برکت– نحوست     ♦♦♦       موافقت– مخاصمت

مُقدّم– موخر               ♦♦♦       مولف– مصنف

شاعر– متشاعر            ♦♦♦       مُروج– متروک

کریم– لئیم                   ♦♦♦       اِفراط– تفریط

معتدل– مشدّد           ♦♦♦       ہدایت– ضلالت

مفسد– مصلح             ♦♦♦       ممکن– محال

مفلس– متموّل         ♦♦♦       شجاعت– بُزدلی

عیاں– نہاں              ♦♦♦       حرارت– بُرودت

امانت– خیانت       ♦♦♦       خفتہ– بیدار

صراحت– گنجلک   ♦♦♦       گنجان– ویران

خام– پختہ                     ♦♦♦       ترقی– تنزّل

عاقل– ابلہ                  ♦♦♦       قرب– بُعد

دیوانہ– فرزانہ             ♦♦♦       طلوع– غروب

عروج– زوال        ♦♦♦       لطیف– کثیف

تُوّاب– اَثیم